آموزش تعویض چیپ مادربرد

تعویض چیپ مادربرد، یکی از کارهای بسیار فنی است که اگر مهارت لازم را نداشته و به درستی آن را انجام ندهید ممکن است مادربرد شما برای همیشه از کار بیفتد و به سایر بخش‌های سالم دیگر هم آسیب جدی وارد شود. شاید برای شما هم پیش آمده باشد که کامپیوتر بدون هیچ دلیلی از کار افتاده و یا به شدت عملکرد آن دچار اشکال شده؟ همه قطعات مانند فن‌ها، رم، هارد و همه چیز را بررسی کردید و مشکل شما حل نشده. آیا به این فکر کردید که شاید مشکل از چیپ مادربرد باشد؟

آشنایی با چیپ مادربرد

قبل از هرچیزی ابتدا باید در مورد چیپ مادربرد، نحوه کار آن و … اطلاعات علمی و کافی را بدست بیاورید تا به وسیله آن بتوانید مشکل را بهتر تشخیص دهید.

چیپ مادربرد چیست؟

هر مادربردی دارای قطعات بسیار مهمی است که یکی از آنها چیپ مادربرد است. این قطعه در حقیقت وظیفه کنترل و مدیریت ارتباط بین تمام قطعات مختلف مادربرد را برعهده داشته و به طور کاملا مستقیم بر روی عملکرد کلی سیستم تاثیر می‌گذارد.

در حقیقت چیپ مادربرد یک مدیر داخلی است که همه هماهنگی‌ها، ارتباطات و کارکرد هر چیزی که به مادربرد متصل می‌شود را انجام می‌دهد.

معمولا چیپ مادربرد 2 بخش اصلی دارد:

1. چیپست شمالی
2. چیپست جنوبی
3. چیپ‌های کنترلر اختصاصی (در برخی از مادربردها وجود دارد)

چیپست شمالی

این چیپست مسئول کل ارتباطات مادربرد بوده و مدیر سرعت است.

چیپست شمالی وظیفه ارتباط مستقیم با قطعات زیر را دارد:

• پردازنده اصلی (CPU)
• حافظه موقت (RAM)
• پردازنده گرافیکی (GPU)

آز آنجایی که این چیپست با قطعات بسیار حیاتی و مهم سیستم سروکار دارد،‌ به آن شمالی می‌گویند. این چیپست باید بتواند حجم بسیار بالایی از داده‌ها را با سرعت بسیار بالا مدیریت کرده و کاری کند تا سیستم به طور بهینه عمل کند. به همین دلیل این چیپست مستقیما بر روی کارایی سیستم تاثیر می‌گذارد.

بخاطر همین است که یک مادربرد قدرتمند می‌تواند یک سیستم سریع و توانمند را برای شما ایجاد کند.

چیپست جنوبی

این چیپست هم وظیفه مدیریت ارتباطات با سرعت کمتر از چیپست شمالی را دارد.

چیپست جنوبی وظیفه ارتباط مستقیم با قطعات زیر را دارد:

• هارد دیسک‌ها
• SSD
• تمام پورت‌های USB
• درایور‌های نوری DVD / BLURAY و …
• کارت ریدر
• و …

در کنار اینها یکی از وظایف مهم چیپست جنوبی،‌ مدیریت و کنترل ورودی‌ها و خروجی‌های سیستم و مدیریت عملیات‌های مربوط به بایوس و سایر تنظیمات مادربرد می‌باشد.

این چیپست با قطعاتی کار می‌کند که سرعت کمتری دارند،‌ اما نقش آن هم بسیار حیاتی بوده و بدون آن دستگاه‌های جانبی مانند هارد به هیچ وجه نمی‌توانند کار کنند.

چیپ‌های کنترلر اختصاصی

برخی از مادربردهای جدید علاوه بر چیپست شمالی و جنوبی، چیپ‌های کنترلی اختصاصی هم دارند که وظیفه اصلی آنها کنترل شبکه، صدا و هر … است که در نهایت باعث بهبود کارکرد قابلیت‌های اضافی مادربرد می‌باشد. این چیپست‌ها در همه مادربردها یکسان نبوده و فرق دارند.

پس به طور کلی چیپست مادربرد وظیفه دارد تا:

1. ارتباطات داخلی مادربرد را برقرار و مدیریت کند.
2. انرژی را مدیریت کرده و کارایی را بالا ببرد.
3. مستقیما بر عملکرد تمام قطعات تاثیر بگذارد. 

تا به اینجا با چیپست مادربرد آشنا شدید. اما چرا چیپ مادربرد باید تعویض شود؟

دلایل تعویض چیپ مادربرد

در این بخش به صورت تخصصی تمام دلایلی که نیاز است بدانید،‌ چرا باید چیپ مادربرد را تعویض کرد را برای شما بیان می‌کنیم.

خرابی چیپ

اولین و مهمترین علت تعویض چیپ مادربرد خراب شدن آن است.

اما از کجا بفهمیم چیپ مادربرد خراب شده است؟

نشانه‌های خرابی چیپ

اولین و مهمترین نشانه خرابی چیپ مادربرد اشکال در بوت شدن است. یعنی اگر کامپیوتر به درستی روشن نشده و یا در هنگام بوت شدن به صورت مکرر ریست می‌شود،‌ می‌تواند از چیپ مادربرد باشد.

یکی دیگر از نشانه‌های خرابی چیپ، فریز شدن کامپیوتر یا خاموش شدن ناگهانی است.

البته در موارد دیگر هم ممکن است سایر قطعات به درستی کار نکنند و شما از سلامت آنها مطمئن باشید. برای مثال کارت گرافیک شناسایی نشود یا اگر چیزی را به مادربرد وصل می‌کند آن را هم شناسایی نکند و …

مشکلات متداول مرتبط با خرابی چیپ

1. عدم شناسایی همه یا برخی از سخت‌افزارها (رم،‌کارت گرافیک، هارد و …)
2. اشکال در اتصال به شبکه یا اینترنت
3. مشاهده مکرر بلو اسکرین

به طور کلی نمی‌توان به طور قطع گفت تمام این مشکلات به دلیل خرابی چیپ هستند، اما باید ابتدا از سلامت قطعات و همه چیز مطمئن شوید و سپس اسلات‌ها،‌ پورت‌ها و همه چیز را بررسی کنید، اگر مشکل از آنها نبود بعد باید به فکر خرابی چیپ مادربرد باشید.

ارتقاء سخت‌افزار

همیشه به دلیل خرابی ما مجبور نیستیم چپ مادربرد را تعویض کنیم،‌ بکه برای ارتقاء سخت‌افزارهای جدید هم می‌توانیم چیپ مادربرد را عوض کنیم.

بهبود کارایی سیستم

از آنجایی که چیپ مادربرد ارتباط اصلی با تمام قطعات دارد،‌ با تعویض چیپ قدیمی و نصب یک چیپ مادربرد جدیدتر می‌توانید باعث بهتر شدن کارایی سیستم خود شوید. چیپ‌های جدید مشکلات چیپ‌های قدیمی را کامل رفع کرده و از فناوری‌های جدیدی استفاده می‌کنند تا به طور کلی سرعت و عملکرد سیستم بسیار بهتر خواهد شد. معمولا کاربران حرفه‌ای که به دنبال سرعت بالاتر و کارایی بیشتر هستند این کار را انجام می‌دهند.

افزایش امکانات و قابلیت‌های جدید

هر مادربردی یکسری محدودیت در نصب پردازنده، حداکثر رم و امثال آن دارد. علت آن هم فقط بخاطر محدودیت‌های چیپ مادربرد است. با تعویض چیپ مادربرد می‌توانید قابلیت‌های بسیار جدیدتری به مادربرد خود اضافه کنید. برای مثال یک چیپ می‌تواند درگاه USB شما را به سطح بالاتری ارتقا داده و از حافظه‌های DDR4 پشتیبانی کند. تعویض چیپ مادربرد با فناوری جدید قابلیت‌های سیستم را ارتقا داده و انعطاف‌پذیری بیشتری را به شما خواهد داد.

بهبود عملکرد سیستم

گاهی اوقات همه چیز در یک کامپیوتر خوب است و هیچ خرابی و مشکلی وجود ندارد، اما ما قصد داریم تا کارایی سیستم را بهتر کنیم.

کاهش تاخیرها و بهبود سرعت

چیپ مادربرد اصلی‌ترین عامل سرعت و عملکرد کلی سیستم است. در بسیاری از مادربردها از پردازنده‌های پرقدرت و رم بسیار پرسرعت استفاده می‌شود،‌ اما به طور کلی سرعت سیستم زیاد چنگی به دل نزده و تاخیر‌های طولانی و متوالی اتفاق می‌افتند. زمانی که شما یک چیپ جدیدتر نصب کنید، چون از فناوری‌های جدیدتر، معماری پیشرفته‌تر و کلا بهینه‌سازی‌های پیشرفته‌تری دارد، می‌تواند انتقال داده‌ها را بهتر پردازش کرده و کاری کند تا تاخیرها به حداقل برسند و به طور کلی سرعت و عملکرد سیستم به صورت چشم‌گیری افزایش پیدا خواهد کرد.

افزایش پایداری و عمر مفید سیستم

زمانی که یک چیپ زمان زیادی برای شما کار کند، می‌تواند دچار مشکلاتی مانند عدم پایداری و کم شدن عمر مفید سایر قطعات شود. از این رو با تعویض چیپ مادربرد می‌توانید عمر مفید کامپیوتر خود را بالاتر بده و پایداری آن را تضمین کنید.

تا اینجا با دلایل مهم تعویض چیپ مادربرد به صورت کامل آشنا شدید. برای شروع به تعویض نیاز به لوازم و تجهیزات خاصی دارید که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

ابزار و تجهیزات مورد نیاز برای تعویض چیپ مادربرد

ابزارهای عمومی

1. پیچ‌گوشتی‌های مختلف
2. پنس یا موچین
3. قلم لحیم‌کاری
4. ابزارهای تخصصی
   1. هیتر SMD
   2. ریبالینگ ماشین
5. مواد مصرفی
   1. خمیر قلع و فلاکس 
   2. تمیزکننده‌های مدار
   3. پایه‌ها و اتصالات یدکی 

نکته: ریبالینگ ماشین یک دستگاه تخصصی است که برای تعویض چیپ مادربرد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 ریبالینگ: یعنی قرار دادن مجدد توپ‌های قلع بر روی پایه‌های چیپ.

بعد از آماده کردم لوازم و مواد مصرفی آموزش تعویض چیپ مادربرد را شروع می‌کنیم.

مراحل آماده‌سازی قبل از تعویض چیپ مادربرد

1 - خاموش کردن و جدا کردن دستگاه

ایمنی در قطع برق

قبل از هر کاری ابتدا کامپیوتر را ابتدا خاموش کرده و برق پاور را به طور کامل قطع کنید.

نکته: هر گونه شوک الکتریکی و اتصال،‌  می‌تواند باعث آسیب رساندن به سایر قطعات دیگر شود.

پس سعی کنید کلا دوشاخه را از برق بکشید.

جداسازی تمامی کابل‌ها و اتصالات

بعد از قطع کامل برق، تمام کابل‌ها، اسلات‌ها و هر چیزی که به مادربرد وصل می‌شود را کامل جدا کنید. مادربرد شما باید دقیقا مانند زمانی که آن را خریده‌اید باشد.

2 - زمین کردن و جلوگیری از تخلیه الکتریسیته ساکن

یکی از حساس‌ترین و مهمترین کارهایی که باید در زمان کار و تعمیر بر روی قطعات کامپیوتر و حساس انجام دهید این است که هیچ گونه الکتریسیته ساکنی بین بدن شما و قطعات وجود نداشته باشد.

استفاده از بند ضد الکتریسیته ساکن

بهترین و مطمئن‌ترین راه این است که یک مچ‌بند الکتریسیته ساکن تهیه کرده و آن را از طریق سیمی که دارد به زمین متصل کنید.

توجه داشته باشید که زمین، سیم نول نیست.

اگر روی میز فلزی در حال کار هستید می‌توانید سیم آن را به میز متصل کنید و یا به نزدیک‌ترین اتصال زمینی که وجود دارد مانند لوله آب، پنجره فلزی و … وصل کنید. اگر اتاق شما مجهز به سیم ارت هم باشد می‌توانید به آن وصل شوید.

این کار شما باعث می‌شود تا الکتریسیته ساکن بدن شما که می‌تواند از اصطکاک بین بدن و لباس،‌ فرش، و هر چیزی که باشد کاملا تخلیه شود.

استفاده از پدهای ضد الکتریسیته ساکن

علاوه بر بند ضد الکتریسیته ساکن، می‌توانید از پد‌هاث ضد الکتریسیته هم استفاده کرده خطر آن را کم کنید. این پدها معمولا روی سطح کار و میز قرار گرفته و با یک سیم اتصال به زمین می‌شوند. یعنی شما هم می‌توانید مچ بند را و هم پد را به زمین وصل کنید.

3 -  بررسی دقیق مشکل

قبل از هر کاری یکبار دیگر بررسی کنید تا ببینید آیا واقعا چیپ مادربرد مشکل دارد یا خیر. زمانی که تصمیم گرفتید و یا با یک متخصص مشورت کردید، کار را باهم شروع می‌کنیم.

روش‌های تعویض چیپ مادربرد

استفاده از هیتر هوای گرم

شما می‌توانید از هویه هم برای بازکردن چیپ استفاده کنید، اما این روش معمول نیست و ممکن است به قطعات دیگر و یا چیپ جدید آسیب بزند. پس بهتر است از هیتر استفاده کنید.

هیتر هوای داغ و استاندارد را تولید کرده و کل قطع دور چیپ به یکباره آب می‌شوند و می‌توانید با یک حرکت آن را از برد جدا کنید.

نکته: استفاده از هیتر نیاز به تجربه کافی داشته و اگر برای اولین بار است که می‌خواهید این کار را انجام دهید،‌ حتما تحت نظر یک تعمیرکار مجرب باشد. هزینه هیتر هم نسبت به هویه بسیار بالاتر بوده و اگر برای یکبار می‌خواهید از آن استفاده کنید اصلا مقرون به صرفه نیست.

خوب در ادامه با هیتر کار را شروع می‌کنیم.

1. مادربرد را روی پد ضد الکتریسیته ساکن و یک سطح بسیار پایدار قرار دهید.
2. هیتر را روشن و دمای بین 300 تا 350 درجه سانتی‌گراد را تنظیم کنید.
3. هیتر را را آرام به سمت چیپ برده و سعی کنید حرارت به طور یکنواخت به همه آن اعمال شود.
4. وقتی احساس کردید که لحیم دور آن آب شده،‌ هیتر را کنار برده و با پنس چیپ را بردارید. دقت کنید شما زمان زیادی برای برداشتن ندارید و لحیم دوباره سرد می‌شود.
5. هیتر را خاموش کرده و کنار بگذارید.
6. روی برد و زیر چیپ را با اسپری‌های مخصوص کنتاکت شور خشک و یا الکل و پنبه و مسواک خوب تمیز و خشک کنید. پیشنهاد ما اسپری خشک ناهید است.
7. ابتدا بروی اتصالات چیپ روی مادربرد کمی خمیر قلع بزنید.
8. هیتر را مجدد روشن کنید.
9. چیپ را با یک پنس روی محل مناسب قرار داده و با هیتر روی آن بگیرید تا لحیم آب شده و چیپ سرجای خودش وصل شود.
10. بعد از کار حتما از قلع گیر و فلاکس دور و بر چیپ را خوب تمیز کرده و سپس با استفاده از اسپری خشک،‌ آثار روغن را کاملا پاک کنید. 

کار تمام است.

استفاده از هویه

با استفاده از هویه هم می‌توانید به راحتی هر قطعه‌ای را بر روی مادربرد تعویض کنید. اما باید بدانید که این کار نیازمند تجربه بسیار بالایی بوده و حتما باید میزان لحیم شما به اندازه باشد. از طرفی باید سرعت عمل شما بسیار بالا باشد تا به بقیه قطعات کناری چیپ در هنگام گرما آسیبی وارد نشود.

1. هویه را روشن کنید و صبر کنید تا خوب داغ شود.
2. نوک هویه را با پدهای مخصوص یا اسفنج نسوز تمیز کنید.
3. سپس کمی فلاکس را روی لحیم‌های چیپ بزنید.
4. نوک هویه را به آرامی روی لحیم‌ها بکشید تا کاملا ذوب شوند.
5. با استفاده از پنس، چیپ را به آرامی از برد جدا کنید.
6. زیر چیپ قبلی را خوب تمیز کنید.
7. چیپ را سرجای خود قرار داده و به آرامی شروع به لحیم کردن پایه‌های آن کنید. 

استفاده از ریبالینگ ماشین

ریبالینگ ماشین یکی از روش‌های پیشرفته و دقیق برای تعویض چیپ مادربرد است. این دستگاه به صورت کاملا خودکار توپ‌های قلع را روی پایه‌های چیپ قرار می‌دهد و فرآیند لحیم‌کاری را با دقت بالا انجام می‌دهد. بدین ترتیب شما می‌توانید با دقت و کارایی بسیار بالا خطرات را کاهش داده و یک تعویض چیپ بی‌عیب و نقص داشته باشید.

1. ریبالینگ ماشین را روشن و تنظیمات مناسب را انجام دهید.
2. چیپ قدیمی را با استفاده از هیتر هوای گرم یا هویه  که قبلا آموزش دادیم، جدا کنید.
3. برد را تمیز و لحیم‌های باقی‌مانده را با استفاده از قلع‌گیر و فلاکس بردارید.
4. چیپ جدید را روی پایه‌های ریبالینگ ماشین قرار دهید.
5. توپ‌های قلع را به صورت خودکار روی پایه‌های چیپ قرار دهید.
6. چیپ را به برد منتقل کنید و با استفاده از ریبالینگ ماشین، فرآیند لحیم‌کاری را انجام دهید. 

انجام همه این مراحل نیازمند تجربه و دانش است، اگر برای اولین بار می‌خواهید این کار را انجام دهید،‌ ابتدا باید به صورت کامل کار با هویه، هیتر و ریبالینگ ماشین را به صورت کامل بلد باشید تا دچار خسارت نشوید. 

چک کردن اتصالات و پایه‌ها

زمانی که همه چیز تمام شد، با استفاده از یک ذره بین به دقت تمام اتصالات چیپ را با حوصله بررسی کنید. مطمئن شوید همه چیز محکم و بی عیب و نقص باشد. اگر به هر دلیلی اشکالی در کار بود و یا 2 پایه بهم اتصال داشتند،‌ سریعا آن را برطرف کرده و دوباره بررسی کنید.

تست و راه‌اندازی سیستم پس از تعویض چیپ

1 -  تست عملکرد مادربرد

استفاده از ابزارهای تست سخت‌افزار

برای اطمینان از عملکرد درست و صحیح و درست چیپ جدید مادربرد، بهتر است قبل از روشن کردن با استفاده از ابزارهای تست سخت‌افزار بررسی شود.

روشن کردن و تست اولیه

زمانی که تست‌های اولیه را انجام دادید،‌ مادربرد را وصل کرده و اتصالات حیاتی مانند سوکت‌های برق و مانیتور را متصل کنید. سپس سیستم را یکبار روشن کنید. اگر سیستم درست روشن شد،‌ سعی کنید وارد بایوس شوید. اگر با موفقیت توانستید وارد بایوس شوید و مشکلی نبود،‌ سیستم را خاموش کرده و تمام قطعات و اتصالات باقی‌مانده را وصل کنید. سپس کامپیوتر را روشن کرده و منتظر بوت و لود شدن سیستم عامل باشید. کمی با برنامه‌های سنگین کار کنید و به سیستم زمان بدهید.

اگر همه چیز درست بود، کار شما تمام است.

2 -  رفع اشکالات احتمالی

اگر در هنگام تست مشکی را مشاهده کردید مراحل زیر را طی کنید:

1. تمام اتصالات و قطعات را باز کنید.
2. مادربرد را باز کرده و روی پد ضد الکتریسیته قرار داده و مچ‌بند را هم بسته و به زمین متصل کنید.
3. با یک ذره بین و چراغ تمام لحیم‌های چیپ را خوب و با حوصله بررسی کنید. ممکن است پایه‌ای خوب لحیم نشده باشد. در بسیاری از موارد پیش میاید که یک لحیم در ظاهر بسته شده، اما در زیر آن اتصالی صورت نگرفته.
4. اگر با لحیم مرده مواجه شدید، دوباره سعی آن پایه را با یک هویه لحیم کنید.
5. اگر باز هم بعد از لحیم‌کاری مشکل همچنان وجود داشت، سعی کنید بایوس را دوباره تنظیم کنید.
6. اگر سیستم به خوبی بوت شده و ویندوز بالا می‌آید اما سخت افزار به خوبی کار نمی‌کند، درایورها را به صورت کامل آپدیت کنید.

بدین ترتیب شما توانستید چیپ مادربرد خود را به راحتی تعویض کنید.

نکات ایمنی و توصیه‌های مهم

رعایت اصول ایمنی

استفاده از تجهیزات حفاظتی

همیشه هنگام کار سعی کنید از تجهیزات ایمنی فردی مانند عینک، دستکش ضد حرارت و ماسک استفاده کنید. در موارد نادری مشاهده‌ شده که بخارات روغن لحیم و خود لحیم وارد چشم شده و مشکلات زیادی را به وجود آورده. از آنجایی که در زمان لحیم‌کاری ما با مواد شیمیایی سروکار داریم،‌ بهتر است ایمنی چشم و دستگاه تنفسی رعایت شود. دود ناشی از لحیم‌کاری، بخارات فلز است که می‌تواند به راحتی درون ریه‌های نشسته و شما را دچار بیماری‌های تنفسی کند.

از آنجایی که ما از هیتر استفاده می‌کنیم،‌ بهتر است از دستکش ضد حرارت هم استفاده کنیم تا خدای ناکرده دچار سوختگی نشویم.

ایمنی در برابر الکتریسیته ساکن

یک بار به این موضوع اشاره کردیم،‌ اما به دلیل با اهمیت بودن باز هم تکرار می‌کنیم که قطعات موجود روی مادربرد و تمام بردهای الکترونیکی نسبت به شوک الکترومغناطیسی بسیار حساس بوده و بعضا با یک جرقه از بین خواهند رفت. همیشه سعی کنید از تجهیزات تخلیه کننده الکتریسیته ساکن مانند مچ بند و پد ضد الکتریسیته استفاده کنید. این موضوع را کاملا جدی بگیرید تا متحمل خسارت‌های دیگر نشوید.

امیدوارم با رعایت همه این موارد، یک تعویض چیپ مادربرد اصولی داشته باشید.