کارت گرافیک

کارت گرافیک یکی از قطعاتی است که اگر کاربری شما طراحی یا گیمینگ باشد حتما به آن نیاز خواهید داشت. تعداد و تنوع کارت‌های گرافیک موجود در بازار به قدری زیاد است که ممکن است هر کاربری را گیج کند و این سوال را برایش بوجود بیاورد که بالاخره کدام کارت گرافیک برای او مناسب‌تر است چه از لحاظ قدرت سخت‌افزاری و چه از لحاظ قیمت. در این راهنما قصد داریم تا حدودی به این مسئله بپردازیم و ببینیم مشخصات یک کارت گرافیک خوب چیست اما قبل از آن بد نیست با برخی از مشخصات فنی کارت‌های گرافیک و اصطلاحات مربوط به آنها آشنا شویم. 

مشخصات فنی کارت‌های گرافیک و اصطلاحات مربوط به آن

اگر هنگام خرید کارت گرافیک به صفحه مشخصات آن مراجعه کرده باشید احتمالا با مشخصات و اصطلاحات مختلفی روبرو شده‌اید که شاید معنایش را ندانید. در زیر به طور اختصار به این مشخصات خواهیم پرداخت. 

پردازنده گرافیکی یا همان GPU

همانطور که پردازنده اصلی، قلب تپنده سیستم‌های کامپیوتری است پردازنده گرافیکی یا همان GPU‌ هم قلب تپنده کارت‌های گرافیک است. در واقع پردازنده گرافیکی همان جایی است که تمام پردازش‌های گرافیکی در آن انجام می‌شود لذا شاید بتوان گفت مهم‌ترین بخش یک کارت گرافیک همان پردازنده گرافیکی آن است. 

فرکانس یا همان سرعت پردازنده گرافیکی

سرعت پردازنده گرافیکی در پردازش اطلاعات است. هر چقدر این سرعت بیشتر باشد بهتر است و پردازنده گرافیکی می‌تواند در زمان کوتاهتری اطلاعات گرافیکی را پردازش کند. سرعت پردازنده گرافیکی در قوی‌ترین پردازنده‌های گرافیکی به 2.2 گیگاهرتز می‌رسد ولی معمولا کمتر از این مقدار است. 

تعداد هسته‌های پردازش

همانند پردازنده اصلی کامپیوتر که دارای تعدادی هسته است، پردازنده گرافیکی هم می‌تواند دارای تعدادی هسته باشد. هسته‌های پردازش در پردازنده گرافیکی ساده‌تر از هسته‌های پردازنده اصلی هستند اما تعدادشان به چندین هزار هسته می‌رسد که همه می‌توانند در آن واحد با یکدیگر کار کنند. هر چقدر تعداد این هسته‌ها بیشتر باشد عملکرد کارت گرافیک نیز بهتر خواهد بود و می‌تواند اطلاعات گرافیکی بیشتری را در آن واحد پردازش کند. تعداد هسته‌های پردازش در قوی‌ترین کارت‌های گرافیک می‌تواند به 16 هزار هسته هم برسد در حالی که در کارت‌های گرافیک ضعیف‌تر، تعدادش 2500 هسته است و در کارت‌های گرافیک قدیمی‌تر، این تعداد حتی به هزار یا پانصد هم تقلیل می‌یابد. 

حافظه اختصاصی یا VRAM

هر کارت گرافیکی دارای حافظه اختصاصی مربوط به خود است که اطلاعات گرافیکی را برای دسترسی سریع پردازنده گرافیکی به آنها در خود ذخیره می‌کند. مقدار حافظه اختصاصی می‌تواند از 2 تا حدود 24 گیگابایت متغیر باشد و هر چقدر بیشتر باشد بهتر است چرا که امکان پردازش اطلاعات بیشتری را در آن واحد برای پردازنده گرافیکی فراهم می‌آورد. اما نوع حافظه اختصاصی هم مهم است چون بر سرعت ارتباط آن با پردازنده گرافیکی تاثیر می‌گذارد.

نوع حافظه اختصاصی یا همان VRAM

حداقل در کارت‌های گرافیک جدید نوع حافظه اختصاصی یکی از انواع GDDR5، GDDR5X، GDDR6 یا GDDR6X است. همانطور که شاید حدس زده باشید نوع حافظه اختصاصی در کارت‌های گرافیک جدیدتر GDDR6 یا GDDR6X در انواع قوی‌تر آنهاست و در کارت‌های گرافیک قدیمی‌تر نوع این حافظه GDDR5 یا GDDR5X است. سرعت انتقال اطلاعات از حافظه اختصاصی به پردازنده گرافیکی در صورتی که حافظه اختصاصی از نوع GDDR5 باشد 8 گیگابایت در ثانیه و در صورتی GDDR6 باشد دو برابر همین مقدار یعنی 16 گیگابایت در ثانیه است. همچنین انواعی که در آنها از حرف X‌ استفاده شده در همان رده خود تا 50% سریعترند. این یعنی سرعت انتقال اطلاعات در یک حافظه GDDR5X حدود 12 گیگابایت در ثانیه و در یک حافظه GDDR6X بین 20 تا 24 گیگابایت در ثانیه است. 

فرکانس حافظه VRAM

مقدار مشخصی است که معمولا با واحد مگاهرتز سنجیده می‌شود و نشان‌دهنده سرعت ارتباط بین حافظه اختصاصی VRAM و پردازنده گرافیکی است. این مقدار هر چقدر بیشتر باشد سرعت ارتباط بین پردازنده گرافیکی و حافظه اختصاصی بیشتر خواهد بود یا به عبارت دیگر اطلاعات با سرعت بیشتری بین این دو حرکت خواهد کرد که به عملکرد بهتر کارت گرافیک خواهد انجامید. اما به غیر از فرکانس حافظه VRAM پهنای باند این حافظه هم مطرح است و در سرعت ارتباط پردازنده گرافیکی و حافظه VRAM تاثیر دارد.

پهنای باند حافظه VRAM

پهنای باند حافظه VRAM هر چقدر بیشتر باشد مقدار بیشتری اطلاعات می‌تواند در آن واحد بین VRAM و پردازنده گرافیکی جابجا شود. اگر بخواهیم پهنای باند را به چیزی در دنیای واقعی تشبیه کنیم باید بگوییم پهنای باند شباهت زیادی به پهنای یک اتوبان دارد. هر چقدر پهنای یک اتوبان و تعداد لاین‌های آن بیشتر باشد تعداد بیشتری ماشین می‌توانند در آن رفت و آمد کنند و ارتباط سریعتر شکل خواهد گرفت. به همین ترتیب هر چقدر پهنای باند حافظه VRAM بیشتر باشد اطلاعات بیشتری بین آن و پردازنده گرافیکی در آن واحد جابجا خواهد شد. بد نیست بدانید حداقل پهنای باند حافظه VRAM در کارت‌های گرافیک امروزی 64 بیت در ثانیه و حداکثر آن 384 بیت در ثانیه است که در کارت‌های گرافیک قوی‌تر دیده می‌شود.

 رابط اتصال یا Interface

رابط اتصال به آن بخشی از کارت گرافیک گفته می‌شود که در شیار مربوط به خود روی مادربرد کامپیوتر قرار می‌گیرد و اطلاعات پردازش شده از طریق آن به پردازنده اصلی منتقل و از آنجا برای نمایش به نمایشگر فرستاده می‌شود. همانند VRAM، رابط اتصال نیز دارای پهنای باندی است که نشان‌دهنده سرعت آن در انتقال اطلاعات است. این سرعت علاوه بر اینکه به نوع رابط اتصال بستگی دارد به نسخه آن هم بستگی پیدا می‌کند. در حال حاضر کارت‌های گرافیک دارای رابط اتصال PCI-E هستند که نسخه آن یا 3.0 است یا 4.0. سرعت انتقال اطلاعات در PCI-E 3.0 حدود 16 گیگابایت در ثانیه و در PCI-E 4.0 دو برابر آن یعنی 32 گیگابایت در ثانیه است. حتی گفته می‌شود به زودی کارت‌های گرافیکی وارد بازار خواهند شد که نسخه رابط آنها PCI-E 5.0 است که باز هم سرعت بیشتری در انتقال اطلاعات دارد (64 گیگابایت در ثانیه).

نکته‌ای که در مورد رابط اتصال باید به خاطر داشته باشید آن است که نوع رابط اتصال با نوع شیار یا اصطلاحا اسلاتی که در آن قرار می‌گیرد یکی است. این یعنی ممکن است در جایی بشنوید که فلان مادربورد دارای شیارPCI-E ‌ است که معنایش آن است که در آن می‌توان کارت گرافیکی با رابط اتصال PCI-E نصب کرد. اما بد نیست بدانید به غیر از شیار PCI-E دو شیار دیگر هم برای کارت گرافیک مرسوم بودند که عبارتند از شیار AGP و شیار PCI. البته این شیارها در مادربوردهای امروزی دیگر وجود ندارند چون سرعت شیار PCI-E‌ به شکل قابل‌توجهی از آنها بیشتر است و استفاده از آنها دیگر موردی ندارد. در زیر توضیح کوتاهی راجع به هر کدام از این شیارها و البته شیار PCI-E‌ خواهیم داد. 

انواع شیار (اسلات) کارت گرافیک

همانطور که گفتیم سه نوع شیار کارت گرافیک وجود دارند که فقط یکی از آنها (PCI-E) در مادربوردهای امروزی وجود دارد و دو تای دیگر یعنی شیار AGP و PCI منسوخ شده‌اند. شیار PCI یکی از قدیمی‌ترین شیارهای کارت گرافیک است که در سال‌های 1990 رواج داشت. سرعت انتقال اطلاعات در این شیار تنها 190 مگابایت در ثانیه بود. بعد از آن شیارهای AGP‌ معرفی شدند که سرعت‌شان به شکل قابل‌توجهی افزایش یافته و به 2 گیگابایت در ثانیه رسیده بود اما با ظهور شیار PCI-E دیگر دلیلی برای استفاده از این شیارها باقی نماند چرا که سرعت انتقال اطلاعات حتی در پایین‌ترین نسخه شیار PCI-E یعنی PCI-E 1.0 هم دو برابر شیار AGP یعنی 4 گیگابایت در ثانیه است. 

 نسخه‌های مختلف شیار PCI-E و سازگاری آنها با هم

تا به حال چهار نسخه از شیار PCI-E عرضه شده که عبارتند از PCI-E 1.0، PCI-E 2.0، PCI-E 3.0 و PCI-E 4.0. سرعت انتقال اطلاعات در این شیارها به ترتیب 4، 8، 16 و 32 گیگابایت در ثانیه است. تقریبا در تمام مادربردهای امروزی از شیار PCI-E 3.0‌ یا PCI-E 4.0 استفاده می‌شود و به همین ترتیب کارت‌های گرافیک امروزی نیز دارای همین رابط اتصال یعنی رابط اتصال PCI-E 3.0 یا PCI-E 4.0‌ هستند. نکته قابل تامل در مورد شیار PCI-E آن است که تمام نسخه‌های آن با یکدیگر سازگارند و فقط اگر کارت گرافیکی را با رابط اتصال قدیمی‌تر در شیار PCI-E جدیدتری نصب کنید سرعت آن روی همان نسخه قدیمی تنظیم خواهد شد. 

بگذارید منظورمان را با یک مثال روشن کنیم. فرض کنید کارت گرافیکی دارید که رابط اتصال آن PCI-E 4.0 است اما شیار روی مادربوردتان PCI-E 3.0 است. با اینکه نسخه PCI-E کارت گرافیک با نسخه PCI-E‌ مادربورد یکی نیست قابلیت نصب در آن را دارد و کار هم می‌کند منتها سرعت انتقال اطلاعات در آن روی همان سرعت PCI-E 3.0 یعنی 16 گیگابایت در ثانیه تنظیم خواهد شد. این در حالی است که اگر نسخه شیار PCI-E روی مادربورد 4.0 می‌بود سرعت انتقال اطلاعات به 32 گیگابایت در ثانیه می‌رسید چرا که رابط اتصال کارت گرافیک هم از نوع PCI-E 4.0 است. 

وضوح تصویری (رزولوشن)

این یکی از آن مشخصاتی است که بیشتر در مورد نمایشگرها مطرح می‌شود تا کارت گرافیک و زیاد جای نگرانی هم نیست چرا که بسیاری از کارت‌های گرافیک امروزی حتی از سری GTX که قدیمی‌تر از سری RTX‌ است نیز از حداکثر وضوح تصویری 8K با حداقل ریفرش ریت 60 هرتز که برای انجام بازی یا دیدن فیلم کافی است پشتیبانی می‌کنند. با این حال اگر خواستید می‌توانید حداکثر وضوح تصویری کارت گرافیک موردنظرتان را در صفحه آن کارت گرافیک در وبسایت سازنده‌اش چک کنید.

فناوری‌های SLI،‌ Crossfire و NVlink

هر سه آنها تقریبا یک کار را انجام می‌دهند که شاید برای گیمرها و کسانی که با برنامه‌های سنگین گرافیکی و مهندسی کار می‌کنند جذابیت داشته باشد. این سه فناوری امکان نصب دو یا چند کارت گرافیک را فراهم می‌آورند البته به شرط آنکه مادربورد نیز دارای حداقل دو شیار PCI-E باشد و از این فناوری‌ها پشتیبانی کند. تفاوت این سه فناوری با یکدیگر در آن است که فناوری SLI و NVlink ابداع شرکت Nvidia هستند و فناری Crossfire ابداع شرکت AMD. همچنین در دو فناوری SLI و Crossfire نیاز به اتصال کارت‌های گرافیک به یکدیگر نیست. همین که آنها را در شیار مخصوص به خودشان نصب کنید کفایت می‌کند در حالی که در فناوری NVlink کارت‌های گرافیک با کابل به یکدیگر متصل می‌شوند. به هر حال کارکرد هر سه تقریبا یکی است و آن هم تقسیم بار پردازش گرافیکی است که باعث پردازش سریعتر می‌شود.

فناوری DirectX

DirectX به مجموعه‌ای از رابط‌های برنامه‌نویسی (API) گفته می‌شود که در پردازش‌های چند‌رسانه‌ای (مولتی‌مدیا) و به خصوص برنامه‌نویسی بازی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. خلق و توسعه این مجموعه توسط شرکت مایکروسافت انجام شده و فقط هم در سیستم عامل ویندوز و کلا پلتفرم‌های مایکروسافت قابلیت اجرا دارد. این مجموعه شامل رابط‌های برنامه‌نویسی از جمله Direct3D، DirectDraw، DirectMusic، DirectPlay و DirectSound می‌شود که از بین همه آنها Direct3D بیشترین استفاده را برای برنامه‌نویسی بازی‌ها و برنامه‌های سنگین گرافیکی و مهندسی دارد و همانطور که از نامش پیداست برای توسعه گرافیک‌های سه بعدی از آن استفاده می‌شود.

فناوری OpenGL

همانند DirectX‌ یک رابط برنامه‌نویسی است اما نه به سیستم عامل خاصی وابسته است و نه به زبان برنامه‌نویسی خاصی که در واقع باعث گستردگی کاربردهای آن شده است. OpenGL به طور خاص برای پردازش گرافیک‌های برداری (وکتور) است اما در اصل، کار آن تعامل با پردازنده گرافیکی و تسریع پردازش‌های گرافیکی بر مبنای قدرت این پردازنده است. OpenGL توسط شرکت Silicon Graphics تولید و توسعه داده شده و عمده استفاده از آن در طراحی‌های کامپیوتری (CAD)، واقعیت مجازی، مصورسازی داده‌ها و واقعیت‌های علمی، شبیه‌سازی پرواز و بازی‌های کامپیوتری است.

پورت‌های کارت گرافیک

چهار پورت DVI، DisplayPort، HDMI و VGA پورت‌هایی هستند که ممکن است آنها را پشت کارت گرافیک‌تان ببینید. البته کمتر کارت گرافیکی است که همه این پورت‌ها را داشته باشد ولی به طور قطع یک یا دو مورد از این پورت‌ها را حتما خواهد داشت. پورت VGA از جمله پورت‌های قدیمی است که این روزها دیگر تقریبا در هیچ کارت گرافیکی وجود ندارد. جای آن را پورت‌های DVI و DisplayPort گرفته‌اند و در نمایشگرهای امروزی نیز از همین پورت‌ها استفاده شده است. پورت HDMI نیز برای انتقال همزمان صدا و تصویر مورد استفاده قرار می‌گیرد و آن را در انواع و اقسام نمایشگرهای خارجی از جمله پروژکتورها می‌توان دید.  

به هر حال نبود یک پورت روی کارت گرافیک آنقدرها هم نگران‌کننده نیست چرا که این روزها با وجود انواع و اقسام تبدیل‌هایی که در بازار وجود دارد می‌توان تقریبا هر پورتی را به پورت‌های دیگر تبدیل کرد یا بهتر بگوییم نبود آن پورت را می‌شود با یک تبدیل که پورت موردنظر را دارد حل کرد. همچنین بعضی از کارت‌های گرافیک ممکن است مثلا دو پورت DVI داشته باشند که در این صورت می‌توان آنها را به صورت همزمان به دو نمایشگر متصل کرد. البته حتی اگر کارت گرافیک یک پورت DVI داشته باشد باز هم با یک هاب تبدیل می‌توان آن را به چند نمایشگر متصل کرد (به شرط آنکه خود کارت گرافیک از اتصال به چند نمایشگر پشتیبانی کند).

انواع کارت گرافیک (بر اساس نوع پردازنده)

تعداد برندهایی که کارت گرافیک کامپیوتر تولید می‌کنند زیاد است اما تنها دو شرکت هستند که پردازنده گرافیکی تولید می‌کنند. این دو شرکت عبارتند از شرکت Nvidia و شرکت AMD که دومی در زمینه تولید پردازنده اصلی (سی پی یو) نیز فعالیت دارد. شرکت Nvidia پردازنده‌های گرافیکی خود برای کارت گرافیک کامپیوتر را با نام GeForce عرضه می‌کند و شرکت AMD با نام Radeon. بنابراین اگر دیدید کارت گرافیک کامپیوتری، ایسوس و از نوع GeForce است به این معناست که خود کارت گرافیک توسط شرکت ایسوس اما پردازنده آن توسط شرکت Nvidia ساخته شده است.

در اینجا شاید این سوال پیش بیاید که کدام یک از این پردازنده‌ها بهترند؟ GeForce شرکت Nvidia یا Radeon شرکت AMD؟ جواب مشخصی برای این سوال وجود ندارد چون اگر یکی از آنها در یک زمینه از دیگری جلو بزند آن دیگری ممکن است در زمینه‌ای دیگر پیشتاز باشد. به عنوان مثال، طبق آخرین تست‌های انجام شده توسط وبسایت tomshardware.com، عملکرد پردازنده‌های Radeon در وضوح تصویری Full HD و 2K و عملکرد پردازنده‌های GeForce در وضوح تصویری 4K بهتر از رقیب خود بوده است. همچنین عملکرد پردازنده‌های Radeon در یک سری از بازی‌ها کمی بهتر بوده اما در بازی‌هایی که از فناوری رهگیری شعاع نور (Ray Tracing) و DLSS استفاده می‌کنند، پردازنده‌های GeForce عملکرد بسیار بهتری داشته‌اند.

در مجموع جهات و با در نظر گرفتن نتایج سایر تست‌ها، مشخص شده که هیچ کدام از این دو نوع پردازنده در اجرای جدیدترین بازی‌ها برتری قابل‌توجهی نسبت به دیگری نداشته و تفاوت‌ها جز در مواردی خاص، همیشه اندک بوده است. البته صحبت همیشه بر سر عملکرد نیست و عوامل دیگری همچون قیمت، میزان مصرف برق و استفاده از آخرین فناوری‌های گرافیکی نیز مهم هستند. به طور خلاصه، مصرف برق پردازنده‌های Radeon از GeForce بیشتر اما قیمت‌شان عموما کمتر است (حدود 15 تا 25 درصد). در مقابل، پردازنده‌های GeForce در استفاده از آخرین فناوری‌های گرافیکی پیشتاز هستند. البته در مورد قیمت باید سری و مدل پردازنده را هم در نظر داشت و آنچه که در بالا گفته شد در مورد پردازنده‌های هم‌تراز از این دو برند است.  

انواع کارت گرافیک (بر اساس برند)

بیش از بیست برند مختلف به کار تولید انواع کارت گرافیک مشغولند اما تنها تعدادی از آنها شناخته‌شده هستند. البته معنای این حرف، آن نیست که برندهای کمتر شناخته‌‌شده، عملکرد خوبی ندارند اما برندهای شناخته‌شده غالبا تجربه بیشتری در این کار دارند و انتظار بیشتری هم از آنها می‌رود. به هر حال اگر در خرید کارت گرافیک برای کامپیوترتان دچار تردید شده‌اید و نمی‌دانید کدام برند را انتخاب کنید باید بگوییم برندهای Nvidia، Asus، MSI، Gigabyte، eVGA، Sapphire، XFX، Zotac و Palit جزء برندهای شناخته‌شده هستند (مخصوصا چهار برند اول). البته توجه داشته باشید که قیمت کارت گرافیک از این برندها هیچ تفاوتی با برندهای دیگر کارت گرافیک ندارد یا بهتر بگوییم قیمت کارت گرافیک از این برندها تنها به دلیل معروف بودن‌شان بیشتر نیست. 

بهترین کارت گرافیک گیمینگ کدام است؟

در حال حاضر بهترین کارت گرافیک گیمینگ یکی از کارت‌های گرافیک GeForce RTX 4090، GeForce RTX 4080 یا مشابه آنها از بین کارت‌های گرافیک Radeon یعنی RX 7900 XTX یا RX 7900 XT است. البته قیمت این کارت‌های گرافیک به تنهایی به اندازه یک لپ تاپ گیمینگ میان‌رده است و شاید هر کسی قادر به خریدن آن نباشد! اگر می‌خواهید هزینه کمتری برای خرید کارت گرافیک بپردازید و در عین حال کارت گرافیکی قدرتمند داشته باشید بهتر است یکی از کارت‌های گرافیک رده‌بالای RTX از سری 30 یعنی کارت گرافیکRTX 3090، RTX 3080 یا مشابه آنها از بین کارت‌های گرافیک Radeon یعنی Radeon RX 6950 XT یا Radeon RX 6900 XT‌ را تهیه کنید. عملکرد این کارت‌ها بین 30 تا 60 درصد ضعیف‌تر از کارت‌های گرافیک قبلی ولی قیمت‌شان هم به همان اندازه کمتر است. 

کارت گرافیک گیمینگ ارزان هم وجود دارد؟

جواب به طور قطع، بله است. اگر می‌خواهید کارت گرافیک‌تان را از سری GeForce RTX‌ که فناوری ساخت و معماری بهتری دارد تهیه کنید کارت‌های گرافیک GeForce RTX 3050، GeForce RTX 2060 یا مشابه آنها از بین کارت‌های گرافیک Radeon یعنی Radeon RX 5700 یا Radeon RX 5600 XT انتخاب‌های بهتری برای شما خواهند بود. اما اگر می‌خواهید باز هم هزینه کمتری بپردازید کارت‌های گرافیک رده‌بالای GeForce از سری GTX مثل کارت گرافیکGTX 1660 و GTX 1650 نیز انتخاب‌های مناسبی هستند. البته باید بگوییم کارت‌های گرافیک ارزان‌ فقط در وضوح تصویری Full HD عملکردی قابل قبول دارند و اگر وضوح تصویری بیشتر از این باشد قطعا عملکردشان به دلیل افزایش تعداد پیکسل‌ها ضعیف‌تر خواهد شد.

کارت گرافیک مناسب طراحان

اگر بخواهیم حقیقت را گفته باشیم باید بگوییم در انتخاب کارت گرافیک مرز مشخصی بین گیمینگ و طراحی وجود ندارد. هر چقدر کارت گرافیک قوی‌تر باشد هم برای گیمینگ مناسب‌تر است و هم طراحی. اما طراحی هم ممکن است تنها به کارهای طراحی دو بعدی و ویرایش عکس محدود شود که در این صورت یک کارت گرافیک ارزان‌قیمت هم مناسب خواهد بود (از همان کارت‌های گرافیک ارزان که در بالا معرفی کردیم) اما اگر کار طراحی شامل طراحی‌ مدل‌های سه‌بعدی و ویرایش فیلم شود که در آنها تعداد فریم‌ها نیز مهم است در این صورت به کارت گرافیک قوی‌تری نیاز خواهد بود. 

البته هر چند که انجام طراحی‌های سه‌بعدی و کلا طراحی‌های سنگین با یک کارت گرافیک ارزان هم ممکن است ولی پیشنهاد می‌شود از کارت‌های گرافیک قوی RTX از سری 30 مثل RTX 3090 و RTX 3080 استفاده کنید یا اگر توان پرداخت هزینه بیشتری را دارید کارت‌های گرافیک RTX از سری 40. از بین این کارت‌های گرافیک، کارت‌های RTX 4090 و RTX 4080 به شدت قوی هستند ولی از طرف دیگر به شدت هم گرانند‍! در مقابل، کارت‌های گرافیک RTX 4050 و RTX 4060 ارزان‌ترند ولی آن قدرت هم ندارند که البته باید ببینید کار شما چیست و اصلا به آن همه قدرت نیاز دارید یا خیر (ممکن است کار شما با یک کارت گرافیک معمولی هم راه بیافتد). ضمنا باید بگوییم کارت‌های گرافیک Radeon که همرده کارت‌های مذکور هستند و در بالا از آنها یاد شد نیز برای کار طراحی مناسبند. 

آیا برای کاربری‌های عمومی به کارت گرافیک جداگانه نیاز است؟

جواب سرراست و بدون حاشیه به این سوال، خیر است اما شاید بد نباشد کمی بیشتر در این مورد توضیح دهیم تا موضوع برایتان روشن‌تر شود. کاربری عمومی شامل مواردی همچون وبگردی، کار با نرم‌افزارهای آفیس مثل ورد و اکسل یا برخی از برنامه‌های سبک، دیدن فیلم و عکس و از این قبیل می‌شود. برای انجام این کارها نیازی به پردازنده گرافیکی قوی نیست و قدرت پردازش همان پردازنده گرافیکی که روی تراشه پردازنده اصلی قرار گرفته (اصطلاحا پردازنده گرافیکی مجتمع) نیز کافی است. به عبارت دیگر، اگر استفاده شما از کامپیوتر به موارد فوق محدود می‌شود نیازی به نصب کارت گرافیک جداگانه و طبیعتا هزینه کردن اضافی برای خرید کارت گرافیک ندارید. 

اما یک مسئله هم در اینجا مطرح است آن هم اینکه شاید دلتان بخواهد هر از چند گاهی یکی از بازی‌های قدیمی که مثلا از سال ساختش حدود هفت یا هشت سال گذشته یا یکی از نسخه‌های قدیمی برنامه‌های گرافیکی سنگین مثل ادوب فتوشاپ را اجرا کنید. در این صورت شاید بد نباشد کارت گرافیکی جداگانه با قدرت کمتر و قیمت ارزان‌تر که از سال ساختش چندین سال گذشته خریداری کنید. قدرت این کارت‌های گرافیک برای اجرای بازی‌های جدید یا نسخه‌های جدید از برنامه‌های گرافیکی سنگین همچنان کافی نیست ولی به اندازه‌ای هست که از پس اجرای بازی‌ها و برنامه‌های گرافیکی قدیمی‌تر بربیایند. 

اهمیت توجه به زمان عرضه کارت گرافیک

کارت‌های گرافیکی که در این راهنما به عنوان کارت‌های گرافیک مناسب برای گیمینگ یا طراحی معرفی شدند جزء بهترین کارت‌های گرافیک برای سال‌های 2022 و 2023 هستند اما به طور قطع در آینده جایشان را به کارت‌های گرافیک قوی‌تر و جدیدتر خواهند داد. البته کارت گرافیکی که مثلا در سال 2023 جزء قوی‌ترین‌هاست تا معمولا هفت یا هشت سال بعد هم همچنان عملکرد خوبی خواهد داشت طوری که نیازی به تعویض آن نخواهید داشت ولی باید به این نکته هم توجه کنید که هر زمان برای خرید کارت گرافیک برای گیمینگ اقدام می‌کنید به شرط داشتن بودجه کافی برای خرید آن بهتر است آن را از بین جدیدترین کارت‌های گرافیک رده‌بالا انتخاب کنید که قطعا نوع و مدل‌شان از زمانی به زمان دیگر متفاوت خواهد بود ولی در حال حاضر این کارت‌ها همان‌هایی هستند که در بالا معرفی شدند. 

اما اگر هزینه کمتری برای خرید کارت گرافیک دارید و در عین حال می‌خواهید کارت گرافیکی بخرید که نسبتا قوی باشد تا با آن بتوانید جدیدترین بازی‌ها را با تنظیمات نسبتا سنگین اجرا کنید می‌توانید به یک یا دو مدل پایین‌تر از جدیدترین کارت‌های گرافیک رده‌بالای موجود نیز بسنده کنید. این کارت‌های گرافیک نسبتا قوی برای اجرای برنامه‌های سنگین گرافیکی و طراحی نیز مناسبند هر چند که باز هم قدرت‌شان به پای کارت‌های گرافیک رده‌بالاتر و جدیدتر از خود که در واقع جزء رده‌بالاترین‌ها و جدیدترین کارت‌های گرافیک هستند نمی‌رسد.

اهمیت توجه به ابعاد فیزیکی کارت گرافیک

این هم یکی از آن مسائلی است که کمتر به آن توجه می‌شود؛ دلیلش شاید این باشد که سابق بر این، طول کارت‌های گرافیک زیاد نبود و لذا در هر کیسی جا می‌شدند. اما با آمدن کارت‌های گرافیک قدرتمندی که سه فن خنک‌کننده روی بوردشان دارند طول کارت‌های گرافیک به اندازه‌ای زیاد شده که احتمال آنکه در کیسی جا نشوند وجود دارد. برای اینکه بیشتر در این مورد بدانید قبل از هر چیز باید از اندازه کیس‌تان مطلع شوید.

کیس‌ها اساسا دارای اندازه‌های متفاوتی هستند ولی سه نوع کیس بیش از همه در بازار وجود دارند که عبارتند از: کیس‌های Mini ITX، کیس‌های Micro ATX و کیس‌های ATX. اندازه این کیس‌ها به ترتیبی که ذکر شد بزرگتر می‌شود یعنی کیس‌های Micro ATX از کیس‌های Mini ITX و کیس‌های ATX‌ از کیس‌های Micro ATX‌ بزرگترند. کیس‌های Mini ITX همان‌هایی هستند که به مینی‌کیس معروف شده‌اند و معمولا فضای کافی برای نصب کارت گرافیک ندارند. کیس‌های Micro ATX بیشترین رواج را دارند (اکثر کیس‌های موجود در بازار از این نوع هستند) و می‌توانند کارت‌های گرافیک یک و دو فنه را در خود جای دهند و شاید هم بتوانند کارت‌های گرافیک سه‌فنه را در خود جای دهند اما نه الزاما. در مقابل، کیس‌های ATX به اندازه‌ای بزرگ هستند که بتوانند انواع و اقسام کارت‌های گرافیک را در خود جای دهند.

یکی از روش‌هایی که می‌توانید مطمئن شوید کارت گرافیکی در کیس‌تان جا می‌شود آن است که اول ابعاد کارت گرافیک (به طور خاص طول آن) را از صفحه مشخصاتش ببینید؛ سپس درب کیس‌تان را باز کرده و از محلی که درایوهای ذخیره‌سازی در آن نصب می‌شوند (اصطلاحا قفسه درایوها) تا انتهای کیس را اندازه بگیرید. اگر این اندازه از اندازه کارت گرافیک موردنظرتان بیشتر بود (حداقل یک سانتی‌متر بیشتر برای تسهیل در عبور جریان هوا) آن وقت می‌توانید مطمئن باشید که کارت گرافیک در کیس‌تان جا می‌شود. اما بد نیست بدانید در بعضی از کیس‌ها امکان جدا کردن قفسه درایوها وجود دارد و لذا جای بیشتری برای قرار دادن کارت گرافیک باز می‌شود. البته این هم چیزی است که از کیسی به کیس دیگر متفاوت است و باید خودتان آن را چک کنید. 

به هر حال اگر حوصله باز کردن کیس‌تان یا چک کردن آنچه را که در بالا گفتیم ندارید برای اطلاع شما باید بگوییم در صورتی کیس‌تان از نوع Micro ATX‌ است آن وقت به طور قطع می‌تواند کارت‌های گرافیک دو فنه را در خود جای دهد که شامل بسیاری از کارت‌های گرافیک RTX 3050،‌ RTX 3060 و برخی از کارت‌های RTX 3070 می‌شود اما در مورد کارت‌های گرافیک سه فنه که کارت‌های گرافیک RTX 3080، RTX 3090، RTX 4080 و RTX 4090 را در بر می‌گیرد صحبت از اما و اگر است یا به عبارت دیگر با قطعیت نمی‌توان گفت که کارت گرافیک در کیس شما جا می‌شود یا نه. برای اطمینان از این موضوع یا باید کارهایی که در بالا گفتیم را انجام دهید یا اینکه خیال خود را راحت کنید و یک کیس بزرگتر (کیس ATX) بخرید. 

توان مصرفی کارت گرافیک و انتخاب منبع تغذیه (پاور) مناسب

اگر قصدتان خرید کارت گرافیکی جدید است بدون شک بعد از آنکه از اندازه آن و قرار گرفتنش داخل کیس مطئمن شدید باید ببینید به چه مقدار توان نیاز دارد و آیا منبع تغذیه (پاور) فعلی کامپیوترتان به اندازه‌ای توان دارد که بتواند برق مورد نیاز کارت گرافیک جدید را تامین کند یا خیر. برای اطلاع از این موضوع، لازم است هم توان پاورتان را بدانید و هم توان مورد نیاز کارت گرافیک جدیدتان را. توان پاور را هم می‌توانید در صفحه مشخصات آن در وبسایت‌های فروشگاهی یا در سایت سازنده‌اش چک کنید و هم اینکه آن را از روی جعبه پاورتان یا حتی خود پاور ببینید. توان موردنیاز کارت گرافیک نیز در صفحه مشخصات آن آمده است.

نکته‌ای که باید به آن توجه کنید آن است که بیشتر بودن توان پاور از توان موردنیاز کارت گرافیک الزاما به آن معنا نیست که پاور می‌تواند توان مورد نیاز کارت گرافیک را تامین کند؛ دلیلش هم این است که پاور علاوه بر کارت گرافیک باید به سایر قطعات کامپیوتر نیز برق‌رسانی کند و همین ممکن است باعث شود از عهده برق‌رسانی به کارت گرافیک برنیاید. برای محاسبه میزان توان پاور که مناسب کارت گرافیک جدیدتان باشد باید توان کل پاور را از میزان توانی که برای سایر قطعات مصرف می‌شود کم کنید و بعد ببینید آیا مقدار باقی‌مانده جوابگوی توان مصرفی کارت گرافیک هست یا نه. 

آنچه در بالا گفتیم کمی مشکل به نظر می‌رسد چرا که باید توان مصرفی تک تک قطعات کامپیوترتان را پیدا کرده و سپس از توان کل پاور کم کنید تا به توان باقی‌مانده برای کارت گرافیک برسید. اگر این راه برایتان مشکل است پیشنهاد می‌کنیم به وبسایت‌های سازنده پاور مراجعه کنید. در این وبسایت‌ها که از جمله آنها می‌توان به وبسایت شرکت گرین هم اشاره کرد بخشی برای محاسبه قدرت پاور در نظر گرفته شده که در آنجا می‌توانید تک تک قطعات کامپیوترتان را از بین دهها برند و صدها مدل انتخاب کرده (حداقل مهم‌ترین آنها را) و سپس ببینید با آن قطعات که شامل کارت گرافیک جدیدتان هم می‌شود به چه مقدار توان نیاز دارید و چه پاوری با چه توانی باید خریداری کنید. اگر هم می‌بینید پاور قبلی‌تان جوابگو هست که چه بهتر! نیاز به خریداری پاور جدید نخواهید داشت. 

توجه به اتصال‌دهنده (کانکتورهای) کارت گرافیک و منبع تغذیه (پاور)

موضوع دیگری که علاوه بر توان مصرفی باید به آن توجه کنید نوع کانکتور برق پاور و کارت گرافیک است. کلا دو نوع کانکتور برای کارت‌های گرافیک وجود دارند که عبارتند از کانکتور 6 پین و کانکتور 8 پین. کانکتور پاور اما سه نوع دارد که عبارتند از کانکتور 6 پین، کانکتور 8 پین و کانکتور 2+6 پین. اگر تعداد کانکتورهای برق پاور و کارت گرافیک یکی بود که هیچ مشکلی بوجود نخواهد آمد. همچنین اگر پاوری با کانکتور 6+2 داشته باشید می‌توانید آن را هم به کارت‌های گرافیک با کانکتور 6 پین و هم کارت‌های گرافیک با کانکتور 8 پین وصل کنید. اما مشکل زمانی است که تعداد کانکتورهای پاور و کارت گرافیک یکی نباشند.

اگر کانکتور برق کارت گرافیک شما 8 پین باشد و کانکتور پاورتان 6 پین، می‌توانید آن را به کارت گرافیک متصل کنید اما کارت گرافیک در بیشتر مواقع کار نخواهد کرد؛ اگر هم کار کند در صورت سنگین شدن بار پردازشی و نیاز به توان بیشتر در عملکرد آن یا حتی عملکرد سیستم اختلال بوجود خواهد آمد مثلا ممکن است صفحه نمایشگر سیاه شود یا کلا کامپیوتر از کار بایستد (اصطلاحا کرش کند). البته تبدیل کانکتور 6 پین به 8 پین در بازار موجود است که می‌تواند برق بیشتری از همان 6 کانال کشیده و به 8 کانال منتقل کند و بدین ترتیب برق مورد نیاز کارت گرافیک را تامین کند. البته به شرطی که پاورتان توان کافی را برای این کار داشته باشد. 

اما اگر کانکتور برق کارت گرافیک‌تان 6 پین باشد و کانکتور برق پاورتان 8 پین در این صورت هم می‌توانید مشکل را با خرید یک تبدیل 6+2‌ حل کنید. البته ما زیاد استفاده از تبدیل‌ها را توصیه نمی‌کنیم چرا که استاندارد بودن آنها مشخص نیست و می‌توانند به کارت گرافیک یا پاور آسیب برسانند؛ حتی اگر کار هم بکنند ممکن است در درازمدت باعث کاهش عمر قطعه شوند. بهترین روش آن است که از یک پاور با کانکتور برق 6+2 استفاده کنید یا اینکه از یکی بودن تعداد پین‌های کانتکور برق کارت گرافیک و پاور مطمئن شوید. 

کارت گرافیک اکسترنال هم داریم؟!

شاید این سوال به ذهن‌تان بیاید که "آیا مثل هارد درایو، کارت گرافیک اینترنال و اکسترنال هم داریم یا نه؟" جواب بله است البته با کمی توضیح اضافی! به کارت گرافیکی که داخل کامپیوتر است به اشتباه، کارت گرافیک اینترنال هم می‌گویند اما این اصطلاح در دنیای کامپیوتر رایج نیست. کارت‌های گرافیکی که داخل کامپیوتر هستند یا از نوع مجزا (Dedicated)هستند یا از نوع آن-بورد (Onboard). کارت‌های گرافیک مجزا همان کارت‌هایی هستند که به صورت یک کیت یا بورد جداگانه خریداری شده و خیلی راحت با وارد کردن‌شان در محل یا شیار مربوطه روی مادربرد به مادربورد متصل می‌شوند. این کارت‌ها را می‌توانید هر موقع که خواستید از مادربورد جدا کنید. 

در مقابل، کارت‌های گرافیک آن-بورد، کارت جداگانه نیستند که به مادربورد متصل شوند بلکه همان پردازنده گرافیکی هستند که به مادربرد لحیم شده‌اند و امکان جدا کردن‌شان از مادربورد وجود ندارد. البته این روزها با پیشرفت تکنولوژی دیگر پردازنده گرافیکی روی مادربرد نیست و به جای آن مادربردها از پردازنده‌های اصلی (سی پی یو) پشتیبانی می‌کنند که قابلیت پردازش اطلاعات گرافیکی را هم دارند یا به عبارت دیگر، پردازنده گرافیکی در دل آنها گنجانده شده است.  

به هر حال هر چند که چیزی به نام کارت گرافیک اینترنال وجود ندارد، اما کارت گرافیک اکسترنال به طور قطع وجود دارد! کارت گرافیک اکسترنال مثل مینی‌کیس‌ها در یک کیس کوچک قرار دارد و از طریق یک پورت Thunderbolt به کامپیوتر متصل می‌شود. عملکردش دقیقا مانند کارت‌های گرافیک معمولی است و می‌تواند حجم بالایی از اطلاعات گرافیکی را به سرعت پردازش کند.  

کارت‌های گرافیک اکسترنال به خصوص در لپ تاپ‌ها کاربرد دارند. دلیلش آن است که در کامپیوترهای رومیزی (دسکتاپ) اگر از عملکرد کارت گرافیک راضی نبودید خیلی راحت می‌توانید آن را با یک کارت گرافیک دیگر تعویض کنید اما در لپ تاپ‌ها چنین امکانی وجود ندارد و شاید کاربر برای استفاده از قابلیت‌های یک پردازنده گرافیکی قوی‌تر مجبور به خرید لپ تاپی جدید شود! اما با وجود کارت‌های گرافیک اکسترنال دیگر این مشکل حل شده و هر زمان که کاربر نیاز به اجرای برنامه‌های سنگین گرافیکی یا بازی داشت می‌تواند کارت گرافیک اکسترنال را به لپ تاپش وصل کرده و از آن استفاده کند؛ درست مثل هارد یا سی دی درایو اکسترنال. 

قیمت کارت گرافیک

خوشبختانه این روزها در بسیاری از فروشگاه‌های اینترنتی قطعات کامپیوتر، بخشی جداگانه برای خرید کارت گرافیک در نظر گرفته شده که در آن می‌توانید انواع کارت گرافیک از برندهای مختلف را با یکدیگر مقایسه کرده و سپس اقدام به خرید کنید. اگر پیدا کردن این بخش برایتان مشکل است یک راهش آن است که عبارتی مثل "فروش کارت گرافیک"، "خرید کارت گرافیک"، "خرید و فروش کارت گرافیک" یا "مرکز فروش کارت گرافیک" را در اینترنت جستجو کنید. نتایج جستجو در بیشتر موارد همان بخشی از سایت‌های مذکور است که مختص خرید و فروش کارت گرافیک است. 

وقتی وارد بخش کارت گرافیک از سایتی شدید می‌توانید انواع کارت گرافیک و قیمت‌هایشان را ببینید. قیمت کارت گرافیک در ایران همچون دیگر قطعات کامپیوتر، تابعی است از قیمت دلار البته باید به این نکته هم توجه کرد که قیمت کارت گرافیک در تمام سایت‌ها رقابتی نیست و لذا امکان آن وجود دارد که شما بتوانید کارت گرافیکی را با قیمت کمتر در فروشگاه دیگری خریداری کنید. برای این کار توصیه می‌کنیم به فروشگاه‌های اینترنتی که کار تخصصی‌شان فروش کارت گرافیک و دیگر قطعات کامپیوتر است (مثل تاپ رایان) مراجعه کنید. 

البته یک سری از سایت‌ها هم هستند که تخصص‌شان ارائه قیمت روز کارت گرافیک و البته دیگر قطعات کامپیوتر است. برای دسترسی به این سایت‌ها کافی است یکی از عبارت‌های "قیمت روز کارت گرافیک کامپیوتر"، "کارت گرافیک قیمت روز"، "قیمت های کارت گرافیک" یا "کارت گرافیک قیمت" را در اینترنت جستجو کنید. نتایج جستجو شامل سایت‌هایی است که کار تخصصی‌شان ارائه قیمت روز کارت گرافیک است. البته توجه داشته باشید که خیلی از این سایت‌ها فقط قیمت می‌دهند و امکان خرید از آنها وجود ندارد. 

قیمت انواع کارت گرافیک

قیمت انواع کارت گرافیک با توجه به مشخصات و قدرت سخت‌افزاری کارت می‌تواند متفاوت باشد. کارت‌هایی که برای بازی هستند به دلیل داشتن بهترین سخت‌افزار، بیشترین قیمت را هم دارند اما یک کارت گرافیک ارزان اغلب عملکرد ضعیف‌تری هم دارد. به طور کلی مشخصات فنی کارت گرافیک مثل بسیاری از قطعات کامپیوتر در قیمت آن تاثیرگذار است و هر چقدر بهتر باشد، قیمت کارت گرافیک هم بیشتر خواهد بود. قیمت برندهای مختلف کارت گرافیک تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد اما گفته می‌شود قیمت کارت گرافیک AMD Radeon با یک قدرت سخت‌افزاری خاص از قیمت کارت گرافیک Nvidia GeForce با همان قدرت سخت‌افزاری کمتر است اما از طرف دیگر مصرف برق آن بیشتر است. 

حراج کارت گرافیک؟!

"حراج کارت گرافیک هم داریم؟" این سوالی است که برخی از کاربران پرسیده‌اند. در جواب باید بگوییم به آن شکل فله‌ای که برخی کالاها مثل پوشاک و منسوجات حراج می‌شوند خیر! اما کاهش قیمت کارت گرافیک کامپیوتر مثل خیلی از کالاهای دیگر به مرور زمان اتفاق می‌افتد. به عبارت دیگر بعد از ورود یک کارت گرافیک به بازار و فروش نرفتن آن برای مدت زمانی نسبتا طولانی، قیمت آن کارت خود به خود کاهش یافته و با تخفیف ارائه می‌شود. پس در خرید و فروش کارت گرافیک و البته سایر قطعات کامپیوتر باید بگوییم تخفیف داریم اما حراج نه! 

اگر به بخش فروش کارت گرافیک در یک فروشگاه اینترنتی مراجعه کنید خواهید دید که بعضی از کارت‌های گرافیک دارای علامت درصد تخفیف در کنار خود هستند یا مثلا قیمت اصلی‌شان خط خورده و قیمت‌شان با تخفیف نوشته شده است. این کارت‌ها همان کارت‌هایی هستند که با تخفیف عرضه می‌شوند. حتی اگر به یک مرکز فروش کارت گرافیک و قطعات کامپیوتر در سطح شهر مراجعه کنید، کارت گرافیک یا محصولاتی را در ویترین خواهید دید که بعضا با علامت‌های تخفیف بزرگ مشخص شده‌اند. 

خرید کارت گرافیک

قبل از خرید کارت گرافیک باید به دو مورد بسیار مهم توجه کنید که یکی اندازه کارت گرافیک و دیگری توان مورد نیاز آن است. درباره این دو مورد در طول این راهنما به قدر کافی صحبت کردیم فقط در اینجا باید مجددا به طور اختصار به این موضوع اشاره کنیم که کارت‌های گرافیک سه‌فنه اغلب بزرگ هستند و امکان جا نشدن آنها در کیس وجود دارد بنابراین اگر قصدتان خرید کارت گرافیک سه‌فنه است حتما از جا شدن آن داخل کیس کامپیوترتان مطمئن شوید. توجه به توان مصرفی کارت گرافیک نیز مهم است یا بهتر بگوییم قبل از خرید کارت گرافیک باید ببینید آیا پاور کامپیوترتان قادر به تامین توان موردنیاز کارت گرافیکی که می‌خواهید بخرید هست یا خیر. اگر نیست دو راه بیشتر ندارید؛ یا اینکه کارت گرافیک دیگری انتخاب کنید که به توان کمتری نیاز داشته باشد یا اینکه پاوری با توان بالاتر خریداری کنید.

اما برای خرید کارت گرافیک، بهترین گزینه مراجعه به وبسایت‌های فروشگاهی مثل همین وبسایت (تاپ رایان) است که کارشان فروش قطعات کامپیوتر است. در این وبسایت‌ها می‌توانید قبل از خرید با مراجعه به صفحه مشخصات کارت گرافیک موردنظرتان، مشخصات فنی آن را کاملا چک کرده و به قول معروف خرید آگاهانه‌تری را تجربه کنید. همچنین در این وبسایت‌ها از خدماتی همچون پرداخت اینترنتی، پرداخت در محل و امکان عودت کالا در صورت معیوب بودن آن و بازپس‌گیری وجه پرداختی نیز بهره‌مند خواهید شد. اما مهم‌تر از همه اینها اینکه این وبسایت و البته برخی دیگر از وبسایت‌های فروشگاهی نه تنها کارت گرافیک بلکه کالاهای دیگرشان را با قیمت‌های رقابتی عرضه می‌کنند که مطابق با قیمت روز بازار و حتی بعضی مواقع کمتر از آن است لذا با خرید از این وبسایت‌ها دیگر می‌توانید مطمئن باشید مبلغی بیش از آنچه قیمت روز کالاست پرداخت نکرده‌اید.