راهنمای خرید مادربرد و کاربرد آن

بسیاری از دوستانی که به جای خرید لپ تاپ قصد بستن (اسمبل کردن) کامپیوتر رومیزی دارند معمولا در مورد مادربرد و انواع آن با نوعی سردرگمی مواجهند و نمی‌دانند دقیقا چه مادربردی با چه مشخصاتی به دردشان می‌خورد. از طرف دیگر قیمت مادربرد هم تا حدودی برایشان مهم است یا به عبارتی می‌خواهند مادربردی بخرند که از یک طرف قیمتی مقرون به صرفه داشته باشد و از طرف دیگر نیازهایشان را رفع کند. در این راهنما به ذکر برخی از مشخصات فنی مادربردها خواهیم پرداخت تا اگر شما هم قصد خرید مادربرد را دارید بتوانید با آگاهی بیشتری مادربرد موردنظرتان را انتخاب و خریداری کنید.

اندازه مادربرد

مهم‌ترین چیزی که هنگام خرید مادربرد باید به آن توجه کنید اندازه مادربرد است. مادربردها در اندازه‌های مختلفی تولید می‌شوند که رایج‌ترین آنها اندازه‌های (در واقع استانداردهای اندازه‌ای) ATX، Micro ATX و Mini ITX هستند. کیس کامپیوتر نیز دقیقا با همین استانداردهای اندازه‌ای ساخته می‌شوند لذا برای اینکه مادربردی داخل کیس جا بگیرد یا باید استاندارد اندازه‌ای آن با استاندارد اندازه‌ای کیس یسکان یا از آن کوچکتر باشد.

برای اطلاع شما باید بگوییم استاندارد اندازه‌ای ATX از استاندارد Micro ATX بزرگتر و استاندارد اندازه‌ای Micro ATX از استاندارد Mini ITX بزرگتر است بنابراین مثلا مادربردی که اندازه آن ATX باشد در کیسی که اندازه آن Micro ATX است جا نمی‌شود ولی مادربردی که اندازه آن Micro ATX است هم در کیس‌های Micro ATX و هم کیس‌های ATX جا می‌شود. بیشتر مادربردهای موجود در بازار دارای استاندارد اندازه‌ای Micro ATX هستند اما مادربردهای خیلی حرفه‌ای دارای اندازه ATX و مادربردهایی که در مینی‌کیس‌ها از آنها استفاده می‌شود دارای استاندارد Mini ITX هستند. هر چقدر اندازه مادربرد بزرگتر باشد دارای امکانات و البته قیمت بیشتری است.

مادربرد ایسوس مدل ASUS PRIME H610M-K D4مشاهده کالا

بخش‌های مختلف مادربرد

مادربرد دارای بخش‌های مختلفی است که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از:

• سوکت پردازنده اصلی
• چیپ‌ست مادربرد
• شیارهای حافظه رم (شیارهای DIMM)
• شیارهای PCI-E
• اتصال‌دهنده‌ها (کانکتورهای) SATA
• پورت‌ها

در زیر توضیح مختصری راجع به هر کدام از این بخش‌ها خواهیم داد.

سوکت پردازنده اصلی

سوکت پردازنده اصلی در واقع محلی است که پردازنده اصلی در آن قرار می‌گیرد و با توجه به نوع پردازنده‌ای که از آن پشتیبانی می‌کند می‌تواند متفاوت باشد. در حال حاضر رایج‌ترین سوکت‌هایی که از آنها در مادربردها استفاده می‌شود عبارتند از سوکت‌های LGA 1700، LGA 1200، LGA 1151، AM4 و AM5. از بین این پنج سوکت، سه سوکت اول از پردازنده اینتل و دو سوکت آخر از پردازنده‌ AMD پشتیبانی می‌کنند. این یعنی اگر سوکت مادربرد شما مثلا LGA 1200 است نمی‌توانید در آن پردازنده AMD نصب کنید یا مثلا اگر AM4 است نمی‌توانید در آن پردازنده اینتل نصب کنید. در جدول زیر می‌توانید نوع پردازنده و حافظه رمی را که سوکت‌های مذکور از آنها پشتیبانی می‌کنند ببینید.

سوکت LGA 1700 در مادربردهای حرفه‌ای، سوکت LGA 1200 در مادربردهای میان‌رده تا رده‌بالا و سوکت LGA 1151 در مادربردهای اقتصادی و رده‌پایین‌تر به کار می‌رود. به همین ترتیب سوکت AM4 در مادربردهای اقتصادی تا میان‌رده و سوکت AM5 نیز در مادربردهای رده‌بالا به کار می‌رود.

چیپ‌ست مادربرد

نوع چیپ‌ست همیشه در نام مادربرد می‌آید و حرف اول آن نشان‌دهنده آن است که مادربرد تا چه اندازه حرفه‌ای است یا بهتر بگوییم به درد چه نوع کاربری می‌خورد. وظیفه چیپ‌ست برقراری ارتباط بین پردازنده اصلی و سایر قطعاتی است که در مادربرد نصب می‌شوند. این قطعه توسط شرکت‌های سازنده پردازنده یعنی اینتل و AMD ساخته شده و در اختیار تولیدکنندگان مادربرد قرار می‌گیرد تا در مادربردهایشان از آنها استفاده کنند. بنا بر آنچه گفتیم تعجبی هم ندارد که چیپست‌ها در یکی از دو دسته‌بندی، چیپست اینتل یا چیپست AMD قرار بگیرند. برخی از رایج‌ترین چیپست‌هایی که این روزها از آنها در مادربردها استفاده می‌شود عبارتند از:

• چیپ‌ست‌های اینتل: Z790، Z690، Z590،‌ Z390، B760، B660، B560، H610، H510، H410، H310 و H110
• چیپست‌های AMD: B650، B550، B450، X670 و X570

برای مشاهده محصولات مرتبط : مادربرد گیگابایت

تفاوت چیپ‌ست‌ها با یکدیگر

همانطور که گفتیم حرف اول چیپ‌ست است که نشان می‌دهد مادربرد تا چه اندازه حرفه‌ای است. این حرف در مادربردهایی که چیپ‌ست آنها اینتل است یکی از سه حرف Z، H و B است. چیپست‌هایی که با حرف Z شروع می‌شوند در مادربردهای حرفه‌ای به کار می‌روند، چیپ‌ست‌های H در مادربردهای میان‌رده تا رده‌بالا و چیپ‌ست‌های B در مادربردهای اقتصادی و رده‌پایین‌تر که بیشتر هم به درد کاربری عمومی می‌خورند. عدد بعد از چیپ‌ست هر چقدر بزرگتر باشد بهتر است و نشان‌دهنده آن است که مادربرد دارای امکانات بیشتر و مشخصات بهتری است.

در مورد چیپ‌ست‌های AMD باید بگوییم چیپ‌ست‌های X این شرکت در مادربردهای رده‌بالا تا حرفه‌ای و چیپ‌ست‌های B این شرکت در مادربردهای میان‌رده تا پایین‌رده آن به کار می‌روند و عدد بعد از آنها هم همانند چیپ‌ست‌های اینتل هر چقدر بزرگتر باشد بهتر است. به هر حال وقتی مادربردی با چیپ‌ست رده‌بالاتر می‌خرید باید مطمئن باشید که مادربرد امکانات بیشتر و مشخصات بهتری دارد. 

مادربرد ایسوس Motherboard Asus PRIME H510M-Kمشاهده کالا

شیارهای حافظه رم (شیارهای DIMM)

بیشتر مادربردها دارای چهار شیار حافظه رم هستند و از مقدار حافظه رمی پشتیبانی می‌کنند که شاید خیلی بیشتر از نیاز واقعی شما باشد. البته هستند مادربردهای حرفه‌ای با استاندارد اندازه‌ای ATX که دارای شش شیار حافظه رم هستند و مادربردهای رده‌پایین‌تری با استاندارد Mini ITX که تنها دو شیار حافظه رم دارند. مقدار حافظه رمی که برای کاربری‌های عمومی لازم است 4 تا 8 گیگابایت است و برای کاربری‌های حرفه‌ای‌تر مثل بازی و طراحی حرفه‌ای به 16 تا 32 گیگابایت حافظه رم نیاز است. این در حالی است که حداکثر حافظه رم قابل نصب در بیشتر مادربردها 64 تا 128 گیگابایت است (مادربردهایی با چهار شیار یا بیشتر).

اما بیش از آنکه تعداد شیارهای حافظه رم مهم باشد نوع حافظه رم و سرعت آن است که اهمیت دارد. بیشتر حافظه‌های رم موجود در بازار از نوع DDR3، DDR4 یا DDR5 هستند. در صفحه مشخصات مادربرد معمولا ذکر می‌شود که مادربرد از چه نوع حافظه رمی پشتیبانی می‌کند لذا اگر مادربرد شما از مثلا رم DDR4 پشتیبانی می‌کند نمی‌توانید در آن رم DDR3 یا DDR5 نصب کنید (فقط DDR4!). سرعت حافظه رم هم مهم است از آن جهت که هر مادربردی تنها از یک سری از سرعت‌ها پشتیبانی می‌کند و بنابراین اگر حتی نوع حافظه رم شما با نوع حافظه رمی که مادربرد از آن پشتیبانی می‌کند تطابق داشته باشد ولی سرعت آن توسط مادربرد پشتیبانی نشده باشد باز هم امکان نصب آن حافظه رم را در مادربردتان نخواهید داشت.

در یک جمع‌بندی کلی باید بگوییم قبل از خرید مادربرد به صفحه مشخصات آن مراجعه کرده و ببینید از چه نوع حافظه رمی و با چه سرعت‌هایی پشتیبانی می‌کند و سپس حافظه رمی را خریداری کنید که از همان نوع و سرعت آن نیز یکی از سرعت‌های پشتیبانی شده مادربرد باشد. جلوی برخی از سرعت‌ها ممکن است کلمه OC را هم ببینید که مخفف Overclock است. اورکلاک به زبان ساده استفاده از یک قطعه با سرعت‌هایی بیش از سرعت استانداردش است که البته در درازمدت می‌تواند باعث کاهش عمر قطعه شود. وقتی جلوی سرعتی کلمه OC قرار گرفته باشد به این معناست که اگر حافظه رم را اصطلاحا اورکلاک کنید مادربرد از آن سرعت نیز پشتیبانی خواهد کرد که بیشتر از سرعت استاندارد حافظه رم است.

شیارهای PCI-E

شیارهای PCI-E در واقع محلی برای نصب کارت‌های مختلف از جمله کارت گرفیک، کارت صوتی، کارت ضبط (کپچر کارت)، حافظه SSD با رابط NVMe و برخی دیگر از کارت‌ها هستند. این که شما به چه کارتی نیاز دارید به استفاده‌تان از کامپیوتر برمی‌گردد. اگر کامپیوتر را برای بازی یا اجرای برنامه‌های گرافیکی سنگین می‌خواهید بدون شک به یک کارت گرافیک نسبتا قوی نیاز خواهید داشت و اگر آهنگ‌ساز هستید یا به صورت حرفه‌ای با فایل‌های صوتی کار می‌کنید به یک کارت صوتی نیاز خواهید داشت. اگر هم می‌خواهید برنامه‌های تلویزیونی یا فیلم‌های ویدیویی را به صورت فایل کامپیوتری ذخیره کنید باید به فکر خرید یک کارت ضبط یا همان کپچر کارت باشید.

درایوهای SSD با رابط NVMe هم که در حال حاضر بیشترین سرعت را بین درایوهای مختلف کامپیوتر دارند در شیار PCI-E مخصوص به خود نصب می‌شوند که معمولا با نام PCI-E M2 شناخته می‌شود. اگر مادربردی دارای چنین شیاری باشد حتما در صفحه مشخصاتش با همین نام ذکر می‌شود. اما آیا هر کارتی را می‌توان در هر شیاری نصب کرد؟ جواب قطعا خیر است و دلیل آن هم به اندازه شیار مربوط می‌شود. در زیر بیشتر راجع به این موضوع صحبت خواهیم کرد.

اندازه شیار PCI-E

اندازه شیار PCI-E با حرف x و عدد بعد از آن مشخص می‌شود و نشان‌دهنده آن است که چه نوع کارت‌هایی قابلیت نصب در شیار را دارند. این اندازه می‌تواند یکی از اندازه‌های x1، x4، x8 یا x16 باشد و به ترتیبی که ذکر شد بزرگتر می‌شود یعنی مثلا شیار x8 بزرگتر از شیار x4 و کوچکتر از شیار x16 است. در جدول زیر می‌توانید اندازه‌های مختلف شیار PCI-E و همچنین اینکه در هر شیاری چه کارت‌هایی می‌توان نصب کرد را ببینید.

نکته قابل توجه در مورد کارت‌های قابل نصب در شیارهای PCI-E آن است که کارت‌هایی که قابلیت نصب در شیارهای کوچکتر را دارند در شیارهای بزرگتر نیز قابل‌نصبند مثلا کارت صوتی به صورت معمول در شیار PCI-E x1 نصب می‌شود ولی قابلیت نصب در شیارهای x4، x8 و x16 را هم دارد. البته توصیه می‌شود هر کارتی را در شیار هم‌اندازه خودش نصب کنید چرا که در غیر این صورت (در صورت بزرگتر بودن شیار) لاین‌های اضافه شیار، بی‌استفاده خواهند ماند. 

مادربرد ایسوس Motherboard Asus Prime B660-PLUS D4مشاهده کالا

نسخه شیار PCI-E

نسخه شیار PCI-E تعیین‌کننده سرعت یا بهتر بگوییم پهنای باند آن است و هر چقدر این نسخه بالاتر باشد سرعت شیار در انتقال اطلاعات نیز بیشتر خواهد بود. در واقع یک رابطه منطقی بین نسخه‌های مختلف شیار PCI-E وجود دارد و آن اینکه سرعت هر نسخه دو برابر نسخه قبل از خود است. مثلا سرعت شیار PCI-E 3.0 در انتقال اطلاعات حدود 16 گیگابایت در ثانیه و سرعت شیار PCI-E 4.0 حدود 32 گیگابایت در ثانیه است و به همین ترتیب سرعت شیار PCI-E 5.0 که در حال حاضر جدیدترین نسخه PCI-E است دو برابر شیار PCI-E 4.0 یعنی حدود 64 گیگابایت در ثانیه است.

مطلب دیگری که باید به آن اشاره کنیم آن است که کارت‌هایی که در شیار PCI-E نصب می‌شوند دارای رابط PCI-E هستند که آن هم می‌تواند نسخه خود را داشته باشد. حالا اگر نسخه این دو (منظور نسخه شیار PCI-E و نسخه رابط PCI-E کارت است) با یکدیگر متفاوت باشد سرعت روی نسخه پایین‌تر تنظیم خواهد شد. مثلا اگر کارتی که نسخه رابط آن PCI-E 3.0 باشد را در شیار PCI-E 3.0 نصب کنید از حداکثر سرعت شیار استفاده خواهید کرد اما اگر نسخه رابط PCI-E کارت نسخه 3.0 باشد ولی نسخه شیار PCI-E روی مادربرد 4.0 باشد یا بالعکس یعنی نسخه رابط PCI-E کارت نسخه 4.0 باشد ولی نسخه شیار PCI-E روی مادربرد 3.0 باشد در این صورت سرعت روی نسخه پایین‌تر تنظیم خواهد شد و شما دیگر نمی‌توانید از حداکثر سرعت شیار یا رابط کارت که در مورد این مثال نسخه 4.0 است بهره ببرید لذا توصیه می‌شود قبل از خرید مادربرد و کارت موردنظرتان از یکی بودن نسخه شیار PCI-E مادربرد و رابط PCI-E کارت اطمینان حاصل کنید.

اتصال‌دهنده‌های (کانکتورهای)‌ SATA

مادربردهای امروزی حداقل دارای دو اتصال‌دهنده (کانکتور) SATA هستند که امکان اتصال دو درایو را به مادربرد فراهم می‌کنند. درایو شما از هر نوعی که باشد (درایو HDD، SSD یا نوری) توسط یک کابل SATA به کانکتور SATA روی مادربرد متصل می‌شود و بدین ترتیب ارتباط آن با سایر اجزای کامپیوتر برقرار می‌شود. از شما چه پنهان که کانکتورهای SATA هم دارای نسخه‌های مختلفی هستند ولی در حال حاضر بیشتر مادربردها از جدیدترین نسخه SATA که همان نسخه 3.0 آن است و سرعت بیشتری نسبت به نسخه‌های قبلی خود دارد استفاده می‌کنند. تعداد کانکتورهای SATA در صفحه مشخصات مادربرد ذکر می‌شود و بد نیست بدانید اکثر مادربردها هم دارای چهار کانکتور SATA هستند لیکن اگر می‌خواهید درایوهای زیادی در کامپیوترتان نصب کنید پیشنهاد می‌شود مادربردی بخرید که ترجیحا دارای شش یا تعداد بیشتری کانکتور SATA باشد.

پورت‌ها

این روزها دیگر هیچ مادربردی را نمی‌توانید پیدا کنید که در آن از پورت USB استفاده نشده باشد. بعضی از مادربردها فقط دارای پورت USB 3.0 هستند ولی برخی دیگر ممکن است دارای پورت USB 2.0 هم باشند. در مادربردهای حرفه‌ای بعضا از پورت تاندربولت نیز استفاده می‌شود که سرعتش در انتقال اطلاعات تا دو برابر بیشتر از پورت USB 3.0 است. این پورت همچنین برای انتقال صدا و تصویر (سیگنال‌های صوتی و تصویری) و ایجاد شبکه نیز می‌تواند مورد استفاده واقع شود. پورت‌های خروجی صدا و میکروفون نیز در تمام مادربردها وجود دارند فقط اینکه مادربردهای رده‌بالاتر دارای چندین پورت خروجی صدا هستند و امکان اتصال اسپیکرهای پنج و هفت‌تکه هم به آنها وجود دارد.

پورت Ethernet نیز تقریبا در تمام مادربردها وجود دارد و امکان اتصال مستقیم مادربرد به مودم را فراهم می‌آورد. پورت‌های HDMI و DisplayPort نیز از دیگر پورت‌هایی هستند که در مادربردهای امروزی وجود دارند و امکان اتصال مادربرد به مانیتور یا نمایشگرهای خارجی دیگر را فراهم می‌آورند. از لحاظ تعداد و تنوع پورت‌ها تنها تفاوتی که بین مادربردهای رده‌بالا و رده‌پایین وجود دارد آن است که در مادربردهای رده‌بالا تعداد و تنوع پورت‌ها بیشتر و در مادربردهای رده‌پایین تعداد و تنوع پورت‌ها کمتر است. البته اگر پورتی در مادربرد وجود نداشته باشد در بسیاری از موارد می‌توان با خرید یک تبدیل نبودش را جبران کرد.

قیمت مادربرد

طیف وسیعی دارد که از 20 دلار برای ارزان‌ترین مادربردها با کمترین امکانات و مشخصات سطح پایین‌تر شروع شده و به هزار دلار برای گران‌ترین مادربردها با بهترین مشخصات و بیشترین امکانات ختم می‌شود. البته صرفا گران‌تر بودن مادربرد به آن معنا نیست که آن مادربرد برای شما مناسب است. اگر استفاده شما از کامپیوتر در حد استفاده‌های روزمره است یک مادربرد بیست تا صد دلاری هم برایتان کافی است و اگر استفاده‌های بیشتری از کامپیوترتان می‌کنید یا مادربرد را برای گیمینگ اقتصادی می‌خواهید مادربردی با قیمت بین دویست تا سیصد دلار می‌تواند برای شما مناسب باشد. اما اگر گیمر حرفه‌ای هستید یا قصد اجرای برنامه‌های گرافیکی یا مهندسی سنگین را با کامپیوترتان دارید در این صورت مادربردهای حرفه‌ای با قیمت بیشتر برای شما مناسب‌ترند.

مادربرد ایسوس Motherboard Asus H110M-Kمشاهده کالا

همانطور که در ابتدای این مقاله هم گفتیم مادربردها با چیپ‌ست‌شان دسته‌بندی می‌شوند. مادربردهایی که دارای چیپ‌ست با حرف اول Z برای چیپ‌ست‌های اینتل و حرف X برای چیپ‌ست‌های AMD هستند جزء مادربردهای رده‌بالا تا حرفه‌ای محسوب می‌شوند و بیشترین قیمت را دارند. مادربردهایی که حرف اول چیپ‌ست آنها H است جزء مادربردهای میان‌رده تا رده‌بالا هستند و قیمت‌شان هم در حد معقول است و مادربردهایی که حرف اول چیپ‌ست آنها B است جزء مادربردهای اقتصادی تا رده‌پایین محسوب شده و کمترین قیمت را هم دارند.

سخن آخر

انتخاب مادربرد مثل سایر قطعات کامپیوتر تا حدودی نیاز به داشتن اطلاعات در مورد مشخصات فنی آن دارد مخصوصا اگر استفاده‌تان از کامپیوتر در حد استفاده‌های خاص باشد لیکن اگر زیاد حوصله تحقیق در مورد مشخصات فنی مادربرد را ندارید با تکیه بر همان نام چیپ‌ست و حرف اولش که در بالا راجع به آن توضیح دادیم می‌توانید مادربردی در حد نیازهایتان خریداری کنید. از بین تمام برندهای مادربرد، برندهای Asus، ASRock، Biostar، EVGA،‌ Gigabyte، MSI و Intel بیشترین معروفیت را دارند و بعضا تجربه آنها در تولید مادربرد بیشتر است. البته هر چند که سایر برندها نیز پا به پای آنها می‌آیند ولی حداقلش این است که در بازار اعتماد بیشتری به این برندها وجود دارد.